تاريخ : 1390/12/13
کد مطلب: 169
فصلنامه بيّنات

فصلنامه بيّنات

اين شماره در فصلنامه بيّنات ويژه کنگره ابو الفتوح رازى است و در آن مقالاتى مربتط با تفسير روض الجنان به رشته تحرير درآمده است. در اينجا چکيده اين مقالات عرضه مى ‏شود.

۱. نگاهى به زندگى ابو الفتوح و تفسير او/ حسين سيّاح گرجى

شناخت مفسران و قرآن پژوهان و روش تفسيرى آنها از مباحثى که درباره آن تأليفات فراوانى نگارش يافته است و در ميان شيعه و اهل سنت مورد بحث و گفتگو بوده است.

  نويسنده، در اين مقاله، ابتدا به شخصيت ابو الفتوح پرداخته و نام و نسب و خاندان او را معرفى کرده و در مورد سال تأليف تفسير و نيز سال وفات وى ـ که مورد اختلاف است ـ بحث کرده و شاگردان و اساتيد وى و تأليفات ابو الفتوح را به تفصيل بر شمرده است. سپس به معرفى تفسير ابو الفتوح و ويژگى ‏هاى آن پرداخته است و از جنبه ‏هاى مختلف آن را کاويده است.

نثر تفسير، تأثير و تأثر آن، نسخه ‏هاى تفسير ابو الفتوح و ... از مباحث مطرح در اين مقاله است.

۲. روض الجنان اجتهادى يا مأثور/ رضا بابايى

تفسير قرآن به شيوه ‏ها و گرايش ‏هاى متعددى صورت گرفته است؛ اما مشهورترين شيوه‏ هاى تفسيرى عبارت اند از: مأثور و اجتهادى. پس از توضيح درباره هر يک از اين دو شيوه تفسيرى، به تفسير ابو الفتوح رازى از منظر روش‏ ها مى‏ نگريم تا دريابيم که اين اثر عظيم متعلّق به کدام يک از مدارس تفسیرى و شيوه فهم قرآن است.

۳. چند ويژگى زبانى روض الجنان/ محمّد مهدى مهيار

در اين مقاله، به لحاظ تخصص نويسنده، به مباحث زبانى پرداخته شده و پس از مقدمه‏ اى درباره تفاسير به ويژه تفاسير فارسى و ماندگار و نيز توجه به زبان فارسى، برخى از عبارات تفسير ابو الفتوح را با دو تفسير ديگر از جمله ترجمه تفسير طبرى و تفسير سورآبادى مقايسه کرده است.

۴. ويژگى و منهج تفسيرى روض الجنان/ حميد رضا اسلاميه

تفسير روض الجنان و روح الجنان و مفسّر آن از جايگاه بلندى برخوردارند که پرداختن به آن از جهات مختلف ضرورى مى ‏نمايد.

  در اين مقاله درباره روش تفسير ابو الفتوح بحث شده است؛ زيرا يکى از مباحث عمده در ميان قرآن پژوهان بحث روش تفسيرى است، که در اين زمينه روش ‏هاى مختلفى را بيان کرده ‏اند.

  ابتدا ويژگى ‏هاى اين تفسير در چند بخش کاويده شده؛ از جمله: نحوه ورود و خروج در تفسير سوره ‏ها و آيات، پيش فرض ‏ها و مبانى در اين تفسير، کارکرد علم اصول فقه در تفسير، کارکرد علم کلام و مباحث اعتقادى در اين تفسير، نقش روايات در اين تفسير، نقش اهل بيت و کارکرد اشعار عربى و فارسى. سپس به روش و منهج تفسيرى ابو الفتوح پرداخته شده است. و در ابتدا روش ‏هاى گوناگون مورد بحث قرار گرفته و در خاتمه روش تفسير ابو الفتوح تبيين شده است. 

۵. سيرى در آيات الاحکام در تفسير ابو الفتوح/ محمّد على کوشا

بحث آيات الاحکام از مباحثى است که از دير باز مورد توجه عالمان و فقيهان بوده است و گاه تأليفات مستقلى در اين زمينه سامان داده ‏اند.

  در اين مقاله ابتدا به ويژگى‏ هاى تفسير ابو الفتوح پرداخته شده و سپس برخى از آياتى که به نحوى حکمى را بيان مى ‏کنند، از ديدگاه ابو الفتوح مطرح شده است؛ بدين نحو که جايگاه آيات الاحکام در اين تفسير نشان داده شده و برخى مسائل اختلافى در مورد بعضى از احکام تبيين شده است.

  آيات الاحکام، وضو، نماز، ازدواج موقت و ... از مباحثى است که در اين مقاله مطرح شده است.

۶. برخى مباحث علوم قرآنى در تفسير ابو الفتوح/ دکتر محسن قاسم پور

علوم قرآن به دانش‏ هايى گفته مى ‏شود که در خدمت فهم بهتر قرآن است. علومى مانند شأن نزول آيات، احکام و تشابه، ناسخ و منسوخ، مجمل، مبين، اعجاز و ... از جمله آنهاست. قرآن پژوهان درباره اين علوم آثار مستقلى عرضه کرده ‏اند و برخى مفسّران نيز در مقدمه ‏هاى تفسير خود و يا لابه ‏لاى آن به گونه ‏اى مبسوط يا محدود آن را مورد بحث قرار داده ‏اند. ابو الفتوح رازى نيز در تفسير خود به طور محدود به برخى از اين دانش ‏ها پرداخته است. اين مقاله از آن ميان، تفسير و تأويل، ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه و نکته ‏هايى در خصوص آيات مکى و مدنى را بررسى کرده است. در بحث تفسير و تأويل، ابو الفتوح افزون بر گفته ‏هاى مفسّران پيشين چيزى اضافه ندارد و در واقع شارح آنهاست.

  در موضوع ناسخ و منسوخ، در برخى مواضع اجتهاد و رويکردى نقادانه داشته و در بعضى موارد نيز صرفاً ناقل است. ابو الفتوح تأويل برخى آيات متشابه را مشروط به پاى بندى به موازين و قواعد تأويل براى غير راسخين در علم مجاز مى ‏شمارد. مکى و مدنى در تفسير ابو الفتوح بازتابى ندارد و نکته ‏هايى که وى در اين تفسير درباره آنها بيان کرده، در واقع گفته‏ هاى کسانى چون شيخ طوسى و برخى مفسّران ديگر است.

 ۷. نخستين تفسير فارسى شيعه/ يعسوب عبّاسى على کمر

قرآن کتابى است هدايتگر و منبع همه علوم که دانشمندان علوم مختلف هر کس به اندازه خود از آن بهره ‏مند مى ‏گردد، که اولين تفسير و تعليم اين کتاب آسمانى را پيغمبر بزرگوار شخصاً به عهده داشت و با زبان بسيار ساده و جالب و در خور فهم همگانى مفاهيم آن را بيان مى ‏فرمود و پس از رحلت آن بزرگوار صحابه و تابعان عهده ‏دار تبيين مفاهيم قرآنى شدند، ولى با وسعت گرفتن دامنه فتوحات اسلامى و تماس مسلمانان با فرق مختلف هر روز بحث‏ هاى مختلفى مربوط به عقايد و آراى مذهبى و ... به ميان آمد و در نتيجه در روش استفاده از تفسير قرآن اختلافاتى بين علماى اسلامى ايجاد شد؛ زيرا متصوفه، متکلمان، فلاسفه، اخباريان هر کدام برداشت ويژه ‏اى از مفاهيم قرآنى داشتند. بنا بر اين، نياز شديدى به تفسير و تبيين آيات احساس شد و از قرن دوم به بعد، دانشمندان تلاش کردند که به بيان (مراد الله‏) بپردازند و تفسير نويسى شروع و تا به امروز ادامه دارد. در قرن ششم زمخشرى کشّاف را و علاّمه طبرسى مجمع البيان را تأليف کردند و ابو الفتوح رازى هم تفسيرش را بر مذاق شيعه و به زبان فارسى نوشت که مورد توجه دانشمندان فريقين قرار گرفت و تذکره نويسان از او به تبحر در تفسير ياد کرده ‏اند. تفسيرش در سبک و نگارش از نثر فصيح آميخته با علوم و فنون ادبى است و از اشعار عربى و فارسى براى تبيين مفردات جملات استفاده کرده و تفسيرش را با حمد و ستايش بر خداوند و سلام و درود بر پيغمبر اسلام آغاز کرده و به تنظيم اصولى در مرود علوم مختلف قرآنى به مطالب تفسير پرداخته است.

۸. گفت و گو با دبير علمى کنگره

در فصلنامه بيّنات چهار مصاحبه نيز انجام شده است که مصاحبه شوندگان عبارت ‏اند از:

۱. دبير علمى کنگره حجة الاسلام و المسلمين مهريزى، در باره برنامه، اهداف، انتظارات و فعاليت ‏هاى کنگره از آغاز تا کنون.

۲. حجة الاسلام و المسلمين سيد محمّد على ايازى، درباره خصوصيات تفسير ابو الفتوح

۳. دکتر محمّد مهدى ناصح و دکتر محمّد جعفر يا حقى از مصححان تفسير بيست جلد ابو الفتوح چاپ آستان قدس رضوى.

۹. اسباب النزول در تفسير ابو الفتوح رازى/ حسين سيّاح گرجى

بحث اسباب النزول و تأثير آن در فهم قرآن و رازگشايى برخى آيات، از مباحثى است که در بين عالمان و مفسّران و به ويژه آنان که در مبحث علوم قرآنى بحث کرده ‏اند، مطرح بوده است. در اين زمينه کتاب ‏هاى مستقلى تأليف شده است.

  در اين مقاله اسباب النزول در تفسير ابو الفتوح کاويده شده که تا چه اندازه مؤلف به آن توجه کرده و در تفسير آيات از آنها بهره برده است.

  ابتدا بحث لغوى درباره اسباب نزول مطرح شده و سپس شيوه بيان اسباب النزول در تفسير ابو الفتوح و استفاده ‏هاى ابو الفتوح از اسباب نزول‏ ها به ويژه در مباحث تاريخى و فقهى مطرح شده است.

۱۰. معرفى تفسير نور على نور/ على مياندوآبى

از جمله منشورات کنگره تصحيح و تحقيق و چاپ مجدداً حواشى علاّمه شعرانى بر تفسير ابو الفتوح رازى است که به لحاظ جايگاه تفسير نيز مرحوم شعرانى از ارزش والايى برخوردار است.

  در اين کتاب ابتدا بحث درباره تفسير روض الجنان و روش تفسير ابو الفتوح و سپس چاپ ‏هاى تفسير و آثار و علاّمه شعرانى و تأليفات ايشان مطرح شده، سپس به معرفى اين تعليقات که با عنوان نور على نور ناميده شده پرداخته و به شيوه کار مرحوم شعرانى به تفصيل اشاره شده است.

  فصلنامه بينات در خاتمه، تمامى بيست جلد منشورات کنگره را به اجمال معرفى کرده است.