گزارش حجة الاسلام و المسلمین مهدی مهریزی، دبیر علمی کنگره
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم. بسم الله الرحمن الرحیم. الحمد لله رب العالمین، بارئ الخلائق اجمعین، باعث الانبیاء و المرسلین، و الصلوة و السلام علی سیّدنا و نبیّنا ابی القاسم المصطفی محمّد، و علی اهل بیته الطیّبین الطاهرین المعصومین، و اصحابه المنتجبین. ربّ اشرح لی صدری، و یسّر لی امری و احلل عقدة من لسانی یفقهوا قولی.
خیر مقدم عرض می‌کنم خدمت اساتید گرامی، حضرات آیات و حجج اسلام، محققان، پژوهشگران و تمامی سرورانی که در این محفل حضور به هم رسانیدند، و گرامی می‌داریم سالگرد وفات سیّد مرتضی، هزارمین سال وفات این عالم بزرگ شیعی. بیست و پنج ربیع الاول ۴۳۶ قمری فوت سید مرتضی است و دیروز بیست و پنج ربیع الاول ۱۴۳۷ یعنی هزارمین سال فوت این عالم جلیل القدر بود. از سال ۲۶۰ قمری که شهادت امام عسکری علیه السلام و آغاز امامت امام زمان و آغاز غیبت [است] تا ۴۶۰ که فوت شیخ طوسی است، پنج عالم بزرگ در تثبیت فرهنگ شیعه نقش عمده داشتند. به ترتیب زمانی: مرحوم کلینی (م ۳۲۹ ق)، شیخ صدوق (م ۳۸۱ ق)، شیخ مفید (م ۴۱۳ ق)، سید مرتضی (م ۴۳۶ ق) و شیخ طوسی (م ۴۶۰ ق). این پنج عالم بزرگ، با تفاوت‌هایی که در منهج و روش علمی و فکری داشتند، در تثبیت فرهنگ شیعی و علوم اسلامی شیعی، نقش مهم و ویژه‌ای داشتند. گرچه افراد دیگری هم بودند ولی در جامعیت و قدمت، این پنج تن به گمان من سرآمدند. در تفسیر قرآن و علوم قرآنی، در حدیث شیعه، کلام شیعه، فقه، اصول فقه، رجال، تاریخ، این ها مؤسس‌اند و مهم‌ترین آثاری که از آن دوره‌های اولیه امروزه در اختیار ماست، محصول زندگی علمی این پنج شخصیت‌اند.
یکی از این پنج شخصیت سیّد مرتضی است که این نشست به عنوان هزارۀ فوت ایشان برگزار شده است. دربارۀ این پنج شخصیت، نسبت به شیخ طوسی سال ۱۳۴۸ شمسی در مشهد همایشی برگزار شد؛ دربارۀ شیخ مفید سال ۱۳۷۱، جامعۀ مدرسین با محوریت علمی حضرت آیة الله استادی همایش برگزار کردند؛ در سال ۱۳۸۸، دارالحدیث همایش بزرگداشت کلینی را برگزار کرد و دو تن از این پنج شخصیت، یکی سید مرتضی و یکی شیخ صدوق باقی ماندند که در دستور کار است.
سید مرتضی، آثار چاپ شدۀ پراکندۀ فراوانی داشت، حدود پانزده عنوان کتاب از ایشان، به صورت‌های مختلف چاپ شده بود و نزدیک به شصت رساله، اما پراکنده و با چاپ‌های مختلف. بعضی چاپ‌ها خیلی خوب و دارای استانداردهای تحقیق بودند و بعضی‌ها نه، فقط چاپ شده بود و در واقع خطی به چاپی تبدیل شده بود. کار اول این بود که کارهای چاپ‌شده ارزیابی شود، درجه‌بندی شود و بعد نسخه‌های جدیدی که این آثار دارد، شناسایی شود. حدود چهارصد و پنجاه نسخۀ جدید که محققان پیشین از آنها استفاده نکرده بودند یا در دسترس‌شان نبود، شناسایی شد و بر اساس این نسخه‌ها و رعایت قواعد تحقیق، کار تصحیح آثار سید مرتضی شروع شد. بحمد الله نسخه‌های کهن و قابل توجهی در لابلای آنها به دست آمد. از سال ۴۷۲، یعنی ۳۶ سال بعد از فوت سید مرتضی، نسخۀ ذخیره هست، سال ۴۷۸، ۴۸۲، اینها قدیمی‌ترین نسخه‌هایی است که ما شناسایی کردیم و گروهی از محققان و عالمان از جمله حضرت آیة الله استادی، به تصحیح اینها پرداختند.
در تصحیح، قواعد تصحیح و تحقیق، از اینکه درست تقویم نصّ شود، اعراب‌گذاری حداقلی شود، فهارس فنی تهیه شود و مقدمه‌های تحقیق در این مجموعه فراهم شود، جزء برنامه‌هاست و طبق پیش‌بینی که دوستان ما انجام دادند، این مجموعه در ۳۵ جلد منتشر می‌شود با فهارس فنی و ترتیب موضوعی. یعنی از آثار قرآنی شروع می‌شود، بعد، آثار کلامی و بعد، فقه، اصول فقه و آثاری که به صورت پراکنده در مورد شعر و ادبیات است. بیشترین کارهای سید مرتضی در حوزۀ کلام است: الشافی، الذخیره، الملخص، المقنع، الصرفه، اینها عمدتاً کارهای کلامی است. چند اثر فقهی مثل ناصریات و الانتصار، و کتاب الذریعة سیّد مرتضی در اصول فقه ـ که مفصل‌ترین و قدیمی‌ترین کتاب اصول شیعه هست ـ ، در این مجموعه قرار دارد.
در بخش دوم کار، پژوهش‌هایی است دربارۀ سید مرتضی، این کارها در دست است: یک اندیشه‌نامه‌ای برای سید مرتضی یعنی با نگاهی به کل آثار سید، کتابی تنظیم می‌شود که مجموعۀ دیدگاه‌های سیّد مرتضی در حوزه‌های مختلف در آن ارائه می‌شود. پایان‌نامه‌های فراوانی در مورد سیّد مرتضی تا حالا نوشته شده است، هم در کشورهای عربی و در میان اهل سنت، و هم در ایران، حدود صد و سی پایان‌نامه تا به حال شناسایی کردیم، در مقطع دکتری و ارشد، و این نشان می‌دهد که شخصیت سیّد مرتضی، قابل توجه است، حتی در جهان اهل سنت و کشورهای مختلف مثل اردن، عربستان و عراق و یک گزارشی از این مجموعه. البته بخشی که در ایران بوده، متأسفانه خیلی کم عمق و سطحی هستند و مثلاً به ترجمۀ یک بخش از انتصار سید مرتضی به عنوان پایان‌نامۀ ارشد اکتفا شده، ولی در کارهای عربی، کارهای قوی‌تر و پخته‌تری به خصوص در معرفی امالی سید مرتضی و بحث‌های ادبی ایشان و دیوان وی به چشم می‌خورد. یک کار این است که یک گزارشی از این مجموعه، خب پراکنده هست و دسترسی‌اش برای همه امکان ندارد، آماده می‌شود.
مقالات متعددی پیش از این چاپ شده که یک انتخاب و گزیده‌ای از بهترین آنها، در زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی صورت می‌گیرد. برخی مقاله‌ها به زبان انگلیسی نوشته شده که آنها ترجمه می‌شود و مهم‌تر این که، فراخوانی که برای مقاله انجام شد، هم در ایران و هم خارج از ایران، تا حالا حدود ۲۰۰ مقاله رسیده که اینها ارزیابی شده و یا در حال ارزیابی است. تقریباً نیمی از آن عربی است و عمدتاً از کشور عراق و نیمی به زبان فارسی. تا به حال حدود ۸۰ مقاله ارزیابی و انتخاب شده و فکر می‌کنم تا صد و بیست مقاله برسد به مجموعه مقالات که ان شا الله در شش یا هفت جلد منتشر می‌کنیم.
در بخش سوم که کارهای فرهنگیِ جانبی است، چند کار را از ابتدای شروع برنامه‌های کنگره اقدام کردیم، یکی این که تمبر یاد بود هزارۀ وفات سید مرتضی آماده می‌شود که توسط وزارت ارتباطات این کار دنبال شد و الحمد لله انجام شد و امروز رونمایی می‌شود. دومین کاری که دنبال کردیم و به ثمر رسید ثبت نام سید مرتضی در فهرست مشاهیر جهانی سازمان یونسکو است که تقریباً یک سال طول کشید تا به نتیجه رسید. قرار بود امروز برخی از دست‌اندرکاران پیگیری این کار از تهران بیایند، ظاهراً نتوانستند. کار سومی که دنبال کردیم و خیلی هم پیگیری شد و متأسفانه به ثمر نرسید این که روز بزرگداشت سید مرتضی در تقویم رسمی ایران ثبت شود. با این که حضرت آیة الله ری‌شهری نامه‌نگاری‌های متعددی با دبیر شورای انقلاب فرهنگی و وزیر ارشاد کردند، ولی در آخر تصویب نشد متاسفانه، اگر این کار صورت می‌گرفت بسیار خوب بود. کلینی را قبلاً خود دارالحدیث دنبال کرد، ثبت شد، شیخ صدوق را قبلاً در تقویم رسمی ایران ثبت شده بود، اما این کار صورت نگرفت. البته باز هم ناامید نیستیم، إن شا الله در این یک سالی که تا برگزاری رسمی کنگره هست، امیدواریم که به ثمر برسد. کارهای جانبی دیگری که دنبال می‌شود این که مجموعه آثار سید مرتضی، چه چاپ قبلی، چه چاپ ما، نسخه‌های خطی، کارهایی که دربارۀ سید مرتضی هست، همه در یک دی وی دی عرضه شود که ان شا الله آن کار هم دنبال می‌شود.
خبرنامه‌هایی را پیش‌بینی کرده بودیم که تا به حال سه شماره منتشر شده، یک شماره امروز به عنوان شمارۀ سوم به عزیزان هنگام خروج اهدا می‌شود و برخی کارها و برنامه‌های دیگر.
برای برگزاری این همایش، پانزده مؤسسه و مرکز حوزوی و غیرحوزوی دست‌اندرکار بودند که خب عمدتا حمایت‌های معنوی و احیاناً مادی در برگزاری این کار داشتند که نام آنها هم در خبرنامه و هم در نمایشگاهی که اینجا هست ثبت شده لذا از ذکر عناوین آنها خودداری می‌کنم.
بار دیگر خیر مقدم عرض می‌کنم خدمت همۀ میهمانان گرامی، حضرات آیات، اساتید محترم، محققان و سپاس‌گزاری و تشکر می‌کنم از تمام کسانی که در شکل‌گیری و ادامۀ کار ما را همراهی کردند، از تولیت آستان حضرت عبدالعظیم و ریاست موسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث حضرت آیة الله ری‌شهری که حقیقتاً حمایت‌های مادی و معنوی داشتند و همین‌طور حضرت آیة الله استادی که ریاست کنگره را بر عهده دارند و محور علمی، معنوی و فکری کار هستند. با پوزش. و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته
