تاريخ : 1390/11/16
کد مطلب: 72
بايسته ‏هاى پژوهش درباره الکافى و کلينى

بايسته ‏هاى پژوهش درباره الکافى و کلينى

اکنون که به حول و قوه الهى و امداد ارواح مقدّسِ پيشوايان معصوم (ع) کنگره بين المللى بزرگداشت ثقة الاسلام کلينى برپايى شده و در آن، با همت عالمان و پژوهشگران و بسيارى از اهل فضل و نيت‏ هاى پاک، آثارى ارجمند به جامعه علمى عرضه شده است، بايد به اين نکته توجه داشت که پرونده کافى ‏پژوهى و کلينى ‏شناسى بسته نشده و در اين زمينه، هنوز خلأهاى پژوهشى جدى اى به چشم مى‏ آيد که رفع آنها، همت عالمان و محققان را مى ‏طلبد.

در اينجا فهرست ‏وار به برخى از آنها اشاره مى ‏شود:

 

يک. پژوهش ‏هايى درباره الکافى

  درباره الکافى، پژوهش ‏هاى جدّى و عميقى لازم است که به برخى از آنها اشاره مى ‏شود:

  ۱. بازسازى مصادرِ الکافى

  شيخ کلينى، بسيارى از رواياتش را از اصول و کتب حديثىِ نگاشته شده در دوران ائمه نقل کرده است که اينک در اختيار ما نيستند. آيا مى ‏توان بر پايه کتاب الکافى و برخى کتب حديثى مقارن آن يا متأخر از آن، به بازسازى آن اصول و کتب حديث پرداخت؟ بايد دانست که اين کار، در اعتباربخشى به روايات کلينى و روشنگرى پاره ‏اى از ابهام ‏ها درباره الکافى، مفيد فايده خواهد بود.

  ۲. شرح و بررسى برخى احاديث خاص در الکافى

  پاره‏ اى از احاديث منقول در الکافى، داراى ابهام‏ اند و يا اين که ظاهر آنها با عقايد شيعى سازگار نيست. اين احاديث، نياز به شرح و توضيح و نيز بررسى ‏هاى صدورى و رجالى دارند. چه بسا برخى از اينها را نتوان تأييد کرد و براى بسيارى از آنها نيز توضيحات مناسبى پيدا شود.

۳. الکافى در آثار و نوشته ‏هاى منتقدان و مستشرقان

در ميان اهل سنت، در طول تاريخ، درباره الکافى، پرسش ‏ها، نقدها و ايرادهاى فراوانى مطرح شده است.

بسيارى از اين پرسش ‏ها و ايرادها، از سوى محققان شيعى، مورد تحليل و پاسخگويى قرار گرفته است؛ ولى با اين ‏همه نمى ‏توان ادعا کرد که همه آنها، شناسايى، تحليل و بررسى شده است. بر اين پرسش‏ ها و ايرادها، بايد مطالعات خاورشناسان را نيز افزود.

 

دو. تصحيح و چاپ شروح و تعليقه ‏هاى الکافى

گرچه بر الکافى شروح و تعليقه‏ هاى بسيارى نگاشته شده و چنان که در فهرست نامه ‏ها آمده است، آمار آنها به ۱۱۲ عنوان مى ‏رسد، لکن آنچه تاکنون به چاپ رسيده کمتر از ده عنوان است و شانزده عنوان نيز در دستور کار کنگره قرار گرفت و به چاپ رسيد و با اين وصف، بيش از هشتاد عنوان آن، هنوز به چاپ نرسيده است.

شناسايى، گردآورى، ارزيابى و چاپ اين مجموعه، امرى ضرورى است .علاوه بر اين، تحليل اين شروح از طريق رده ‏بندى علمى، روش‏ شناسى و منهج ‏شناسىِ آنها، از ديگر بايسته ‏هاست.

 

سه. پژوهش‏ هاى تاريخى درباره کلينى

  از حيات مرحوم کلينى، اطلاعات دقيقى در دست نيست و پرسش ‏هاى بسيارى در اين زمينه مطرح است که هنوز پاسخ نيافته است. پاسخ اين پرسش‏ ها در فهم بهتر فضاى تدوين الکافى، بسى سودمند خواهد بود؛ پرسش ‏هايى از قبيل:

۱. کلينى چند سال در رى زندگى کرد؟

۲. در چه سالى به بغداد رفت و چند سال در بغداد حضور داشت؟

۳. آيا بجز بغداد، به جاهاى ديگرى مانند: کوفه، قم، نيشابور، ماوراء النهر، دمشق، بعلبک و ... نيز سفر کرده است؟

۴. ارتباط کلينى با عالمان اهل سنت چگونه بوده است؟

۵. ارتباط کلينى با دولت شيعى آل بويه چگونه بوده است؟

۶. چگونه می ‏توان شخصيت کلامى، فقهى و حديثى کلينى را براساس کتاب الکافى تحليل کرد؟

۷. آيا کلينى با نواب اربعه ارتباطى داشته است؟

۸. شرايط اجتماعى ـ فرهنگى رى و بغداد در عصر کلينى چگونه بوده است؟

۹. آيا کلينى براى تدوين الکافى، الگويى در اختيار داشته است؟

۱۰. ارتباط کلينى با مکتب ‏هاى حديثى قم و بغداد چگونه بوده است؟

 

چهار. پژوهش ‏هايى درباره آثار کلينى

کلينى بجز الکافى، آثار ديگرى (و دست کم، پنج کتاب) نيز داشته است که امروزه در دست نيستند. آيا مى‏ توان آنها را احيا کرد؟ مثلاً صدوق در کتاب ‏هايش ۵۵ حديث از کلينى نقل مى ‏کند که نيمى از آنها در الکافى نيست. آيا مى‏ توان از اين طريق، به ديگر آثار کلينى دست يافت؟

البته گفتنى است که برخى محققان، درباره چگونگى بازسازى اين مصادر و نيز بازيابى برخى از آنها، گام‏ هايى برداشته‏ اند.*


* از جمله اين گام‏ هاست:

۱. «کتاب حلبى»، احسان سرخه ‏اى، علوم حديث، ش ۵۱.

۲. «مسائل محمّد بن مسلم در کافى»، سيد محمّد عمادى حائرى، مجموعه مقالات فارسى کنگره بزرگداشت کلينى، ج ۳، ص ۴۷ ـ ۷۶.